Bologna Süreci, 2010 yılına kadar Avrupa Yükseköğretim Alanı yaratmayı hedefleyen bir reform sürecidir. Pek çok uluslararası kuruluşun işbirliği ile 47 üye ülke (Karadağ'ın bağımsızlığını ilan etmesiyle üye ülke sayısı 45 ten 46 ya, son olarak Kazakistan'ın da sürece dahil olmasıyla 47'ye yükselmiştir) tarafından oluşturulan ve sürdürülen, alışılmışın dışında bir süreçtir. Sürece üyelik hükümetler/devletler arası herhangi bir anlaşmaya dayanmamaktadır. Bologna Süreci kapsamında yayımlanan bildirilerin yasal bir bağlayıcılığı bulunmamaktadır. Süreç tamamen her ülkenin özgür iradeleri ile katıldıkları bir oluşumdur ve ülkeler Bologna Süreci'nin öngördüğü hedefleri kabul edip etmeme hakkına sahiptirler.
Bologna Sürecinin oluşturmayı hedeflediği Avrupa Yükseköğretim Alanı içerisinde yer alan ülke vatandaşları, yükseköğrenim görmek ya da çalışmak amaçları ile Avrupa'da kolayca dolaşabileceklerdir. Avrupa, gerek yükseköğretim ve gerekse iş imkanları açısından dünyanın diğer bölgelerinden kişiler tarafından tercih edilir hale getirilecektir.
Avrupa Yükseköğretim Alanında en gerçekleşmesi arzulanmayan şey, üye ülkelerin eğitim sistemlerinin tek tip yükseköğretim sistemi haline getirilmesidir. Avrupa Yükseköğretim Alanı'nda asıl hedeflenen, çeşitlilik ile birlik arasında bir denge kurulmasıdır. Amaç, yükseköğretim sistemlerinin kendilerine özgü farklılıkları korunarak birbirleriyle karşılaştırılabilir olması ve uyumlu hale getirilmesinden ibarettir. Bu şekilde, bir ülkeden yada yükseköğretim sisteminden bir diğerine geçişin kolaylaşması ve böylece öğrenciler ve öğretim görevlilerin hareketliliği ve istihdamının artırılması planlanmaktadır.
Bologna Süreci'nin temelleri 1998 yılında Fransa, İtalya, Almanya ve İngiltere Eğitim Bakanlarının Sorbonne'da gerçekleştirdikleri toplantı sonunda yayımlanan Sorbonne Bildirisi ile atılmıştır. Avrupa'da ortak bir yükseköğretim alanı yaratma fikri ilk kez bu bildiri ile ortaya çıkmıştır. Ancak, Bologna Süreci resmi olarak 1999 yılında Bologna Bildirisi'nin 29 Avrupa ülkesinin yükseköğretimden sorumlu Bakanları tarafından imzalanması ve yayımlanması ile başlamıştır. Bologna Süreci'nin temel hedeflerinden altısı bu bildiri ile ilan edilmiştir. Bu hedefler:
1. Kolay anlaşılır ve birbirleriyle karşılaştırılabilir yükseköğretim diploma ve/veya dereceleri oluşturmak (bu amaç doğrultusunda Diploma Eki uygulamasının geliştirilmesi),
2. Yükseköğretimde Lisans ve Yüksek Lisans olmak üzere iki aşamalı derece sistemine geçmek,
3. Avrupa Kredi Transfer Sistemini (European Credit Transfer System, ECTS) uygulamak,
4. Öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin hareketliliğini sağlamak ve yaygınlaştırmak,
5. Yükseköğretimde kalite güvencesi sistemleri ağını oluşturmak ve yaygınlaştırmak,
6. Yükseköğretimde Avrupa boyutunu geliştirmek.
Bologna Bildirisi'nin yayımlanmasından iki yıl sonra, ülkemizi de içeren üç yeni ülkenin (Türkiye, Hırvatistan ve Kıbrıs Rum Kesimi) katılımı ile, 32 Avrupa ülkesinin yükseköğretimden sorumlu Bakanları, 19 Mayıs 2001'de Prag'da, Bologna Süreci'ni izlemek ve gelecek yıllar için öncelikler belirlemek üzere toplanmıştır.
Prag'da Bologna Süreci'ne 3 hedef daha eklenmiştir:
7. Yaşam boyu öğrenimin teşvik edilmesi,
8. Öğrencilerin ve yükseköğretim kurumlarının sürece aktif katılımının sağlanması,
9. Avrupa Yükseköğretim Alanı'nın cazip hale getirilmesi.
2003'te Berlin'de toplanan 33 Avrupa ülkesinin Yükseköğretim Bakanları, Bologna Süreci'ne, "Avrupa Araştırma Alanı (European Research Area, ERA) ile Avrupa Yükseköğretim Alanı (European Higher Education Area, EHEA)arasında bir sinerji kurmak ve Doktora çalışmaları" konulu, 10'uncu hedef eklemişler; ayrıca, üye ülkelerde sürece hız kazandırmak ve durum tespiti yapmak amacıyla, 2005 Bergen Konferansı'ndan önce gerçekleştirilmek üzere, aşağıda belirtilen 3 öncelik alanını belirlemişlerdir:
Berlin'deki Konferansta Bologna Süreci'ne 7 ülke (Arnavutluk, Bosna-Hersek, Vatikan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Sırbistan-Karadağ, Makedonya ve Andora) daha katılmış ve toplam ülke sayısı 40'a erişmiştir.
19-20 Mayıs 2005 tarihlerinde Norveç'in Bergen şehrinde dördüncüsü gerçekleşen Avrupa Eğitim Bakanları Konferansı'nda 5 yeni ülkenin üyeliğe kabulü ile üye ülke sayısı 45'e çıkmıştır. Bu toplantıda, 2005-2007 yılları arasında gerçekleştirilmesi hedeflenen 4 öncelik alanı belirlenmiştir. Bu öncelik alanları:
1. Avrupa Yükseköğretim Alanı ile Avrupa Araştırma Alanı arasında bir sinerji yaratmak,
2. Bologna Sürecinin Sosyal Boyutunu güçlendirmek,
3. Öğrenci ve Öğretim Görevlilerinin Hareketliliği,
4. Avrupa Yükseköğretim Alanının cazip hale getirilmesi ve Avrupa dışındaki ülkelerle işbirliğinin sağlanması ve güçlendirilmesi.
Toplantıda, ayrıca 2007 yılına kadar gerçekleştirilmesi beklenen ve aşağıda belirtilen 4 ana konu hakkında üye ülkelerdeki uygulamaları ve gelişmeleri tespit etmek üzere, bir değerlendirme raporu (Stocktaking Report) hazırlanmasına karar verilmiştir:
1. Avrupa Kalite Güvencesi Birliği (European Association of Quality Assurance, ENQA) tarafından geliştirilen ve Avrupa Yükseköğretim Alanında yer alan yükseköğretim kurumlarına yönelik "Kalite Güvencesi Standartları ve Uygulama Prensipleri"nin üye ülkelerdeki uygulamaları,
2. Ulusal Yeterlikler Çerçeveleri uygulamaları,
3. Doktora programları da dahil olmak üzere ortak yükseköğretim programları,
4. Yükseköğretimde esnek öğrenim yolları yaratmak.
Bologna Süreci, temel olarak uluslararası, ulusal ve kurumsal olmak üzere üç düzeyde yürütülmektedir. Uluslararası düzeyde, sürecin gelişimi ve koordinasyonundan sorumlu olan oluşum Bologna Süreci İzleme Grubu (Bologna Follow-Up Group, BFUG)'dur. BFUG, Bologna Süreci'nin öngördüğü hedeflerin gerçekleştirilmesi için alınacak önlemleri karara bağlamak ve süreç gelişimini takip amacıyla 2001 Prag Avrupa Bakanlar Toplantısında kurulmuştur ve Bologna Süreci'ne dahil olan ülkelerin temsilcilerinden oluşmaktadır. BFUG'a ayrıca, Avrupa Komisyonu (European Commission), Avrupa Konseyi (Council of Europe), Avrupa Üniversiteler Birliği (European University Association, EUA), Avrupa Ulusal Öğrenci Birlikleri (The National Unions of Students in Europe, ESIB), Avrupa Yükseköğretim Kurumları Birliği (European Association of Institutions in Higher Education, EURASHE) ve UNESCO Yükseköğretim Merkezi (UNESCO-CEPES), BFUG'a danışman üye statüsünde dahil edilmişlerdir. Genel olarak, BFUG faaliyetlerini desteklemek üzere oluşturulan BFUG Yönetim Kurulu (BFUG Board)'nun görevleri, Sürecin başarılı bir şekilde yürütülmesini sağlamak, çalışma programının uygulanmasını takip ve koordine etmektir.
Takip edilecek yöntemler ile gelecek iki yıl içerisinde gerçekleştirilmesi planlanan öncelik alanlarını belirlemek ve son iki yıl içerisinde kaydedilen ilerlemeleri değerlendirmek üzere her iki yılda bir Bologna ülkeleri yükseköğretimden sorumlu Bakanlarının katılımı ile Bakanlar konferansı düzenlenmektedir. 1999'da Bologna'da gerçekleştirilen konferansın ardından 2001 yılında Prag'da, 2003'te Berlin'de, 2005 yılında Bergen'de, 2007 yılında Londra'da, 2009 Leuven'de ve son olarak da 2010 Budapeşte'de yapılmıştır.
Bunların yanı sıra, Bakanlar Konferanslarında belirlenen öncelikli konular ile konferanslar sonunda yayımlanan bildirilerde belirtilen hedefler uygulanması ile ilgili güçlükler ve işbirliği kurulması hakkında "Bologna Seminerleri" adı altında, Avrupa'da pek çok seminer, toplantı ve çalıştaylar düzenlenmektedir.
Ulusal düzeyde Bologna Süreci, ülkelerin Yükseköğretimden sorumlu bakanlıkları, ulusal rektörler konferansları/komiteleri, ulusal üniversite birlikleri, ulusal öğrenci birlikleri ile kalite güvencesi kuruluşları, işverenler vb kuruluşlar tarafından yürütülmektedir.
Kurumsal düzeyde, Bologna Süreci, yükseköğretim kurumları, fakülteleri, bölümleri ile öğrenci ve öğretim görevlileri temsilcileri tarafından yürütülmektedir.
Bologna Süreci üye ülkeleri ve Avrupa Komisyonu (European Commission) temsilcilerinden oluşan, ve Avrupa Konseyi (Council of Europe), Avrupa Üniversiteler Birliği (European University Association, EUA), Avrupa Ulusal Öğrenci Birlikleri (The National Unions of Students in Europe, ESIB), Avrupa Yükseköğretim Kurumları Birliği (European Association of Institutions in Higher Education, EURASHE) ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu – Yükseköğretim Merkezi (UNESCO-CEPES)'nin danışman üye statüsü ile yer aldıkları Bologna İzleme Grubu (BFUG), 2001 Prag Avrupa Bakanlar Konferansı'nda alınan kararla kurulmuştur.
Bologna Sürecinin gelişimi ve koordinasyonundan sorumlu olan BFUG'nin temel görevi sürecin öngördüğü hedeflerin gerçekleştirilmesi için alınacak önlemleri karara bağlamak ve süreç gelişimini takip etmektir.
BFUG, Yönetim Kurulu ve Sekretarya'dan oluşmaktadır:
Sürecin başarılı bir şekilde yürütülmesini sağlamak, çalışma programının uygulanmasını takip ve koordine etmektir.
BFUG'nin faaliyetlerini desteklemek üzere oluşturulan BFUG Yönetim Kurulu (BFUG Board)'nun görevleri, aşağıda belirtilmiştir:
BFUG, Bologna Süreci hedeflerinin gerçekleştirilmesi için uygun ve gerekli gördüğü takdirde Yönetim Kurulu'nu çeşitli konularda görevlendirebilir. Ancak, resmi kararlar BFUG'un sorumluluğu dahilindedir.
Sekreterya'nın görevleri :
19 Haziran 1999 Bologna Konferansında Bolonya Sürecine katılan 29 ülke:
Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İtalya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, İngiltere ve İrlanda.
Bergen Bakanlar Konferansı'nda Bologna Süreci'ne yeni üyelerin kabulüne ilişkin kriterler Berlin Bildirisi'nde şu şekilde düzenlenmiştir: Avrupa Kültür Anlaşması'na taraf olan ülkeler Avrupa Yükseköğretim Alanı üyeliği için ehil olacaktır, ki bu aynı zamanda kendi yükseköğretim sistemlerinde Bologna Süreci hedeflerini sürdürmek ve uygulamak konusunda istekli oldukları anlamına gelmektedir.
Başvuran ülkeler Bologna Süreci'ne katılım için gerekli şartlar ve işlemleri kendilerine yol gösterici olarak değerlendirmektedir. Bu belgenin amacı bu hedefi adil ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirmek ve Bologna Süreci'nin ilke ve eylem başlıklarını tek bir belgede birleştirmektir.
1. İLKELER
Üyeler için asıl odaklanılması gereken nokta 10 Eylem Başlığı iken, Bologna Süreci'nin temel ilkelerinin dikkate alınması da eşdeğerde önem taşımaktadır. Avrupa Yükseköğretim Alanı oluşturulması hedefi, her ülkenin kendi yükseköğretimi sistemi felsefesi ile işbirliği içerisinde gerçekleştirilebilir. Tümü Bologna Bildirisi ve/veya Prag ve Berlin Bildirileri'ne uzanan bu prensiplerin detaylı olarak aşağıda belirtildiği şekilde düzenlenmiştir:
Başvuran ülkelerden başvurularında yukarıda bahsi geçen prensiplere bağlılıklarını teyit etmeleri istenmektedir.
1.1 Öğrencilerin ve Öğretim Görevlilerinin Uluslararası Hareketliliği "Serbest dolaşımın etkili bir şekilde sağlanması önündeki engellerin ortadan kaldırılması yoluyla hareketliliğin teşvik edilmesi" (Bologna Bildirisi) "Bakanlar, demokratik değerleri, kültürlerin, dillerin ve yükseköğretim sistemlerinin çeşitliliğini içeren Avrupa Yükseköğretim Alanı'nın zenginliğinden faydalanabilmeleri için öğrencilerin, öğretmenlerin, araştırmacıların ve idari personelin hareketliliğin teşvik edilmesi yönündeki çalışmaların devam ettirilmesini beyan etmiştir." (Prag Bildirisi)
1.2. Özerk Üniversiteler
"Avrupa Yükseköğretim Kurumları karşılaşacakları zorlulukları kendi adlarına kabul etmekte ve Avrupa Yükseköğretim Alanı'nın oluşturulması sürecinde, ve aynı zamanda 1988 tarihli 'Bologna Magna Charta Universitatum'un' temel ilkelerinin yeniden uyanışında aktif rol oynamaktadırlar. Bu çok önemlidir, öyle ki Üniversitelerin bağımsızlığı ve özerkliği yükseköğretim ve araştırma sistemlerinin devamlı değişen ihtiyaçlara , toplumun taleplerine, ve bilimsel bilginin ilerlemesine uyum sağlamasını güvence altına almaktadır." (Bologna Bildirisi)
"Bakanlar, iç organizasyon ve yönetim ile ilgili kararların alınması doğrultusunda yetkinin kurumların kendisinde olması konusunda hem fikirdir." (Berlin Bildirisi)
1.3. Yükseköğretim Yönetimine Öğrenci Katılımı
"Bakanlar, üniversiteler ve diğer yükseköğretim kurumlarında eğitimin düzenlenmesi ve içeriğin oluşturulması sürecine öğrencilerin katılması ve yön vermesi gerektiğini belirtmektedirler." (Prag Bildirisi)
"Bakanlar öğrenci organizasyonlarının Bologna Sürecine yapıcı katılımlarını dikkate almakta ve öğrencilerin özellikle gelecekteki faaliyetlerin ilk aşamasında olmak üzere süreç boyunca devamlı olarak yer almalarına duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır. Öğrenciler yükseköğretim yönetiminin tam ortaklarıdır. Bakanlar, Avrupa Yükseköğretim Alanı boyunca öğrenci katılımını garanti altına alan ulusal ölçütlerin büyük çoğunlukla mevcut olduğunun bilincindedir. Aynı zamanda, Bakanlar yükseköğretim yönetimine öğrencilerin katılımının artırılması için gerekli yolların tanımlanması için kurumlar ve öğrenci organizasyonlarından talep etmektedir." (Berlin Bildirisi)
1.4. Kamusal Sorumluluk olarak Yükseköğretim
"Bakanlar, yükseköğretimin bir kamu malı olarak ele alınması gerektiği, bir kamusal sorumluluk olduğu ve öyle olmaya devam edeceği fikrini desteklemiştir..." (Prag Bildirisi)
1.5. Bologna Süreci'nin Sosyal Boyutu
"Bakanlar, Bologna Süreci'nin sosyal boyutunun önemi üzerinde hem fikirdir. Rekabetçiliği artırma ihtiyacı Avrupa Yükseköğretim Alanı'nın sosyal özelliklerinin geliştirilmesi hedefi- sosyal uyumun güçlendirilmesi, hem ulus hem Avrupa seviyesinde sosyal ve cinsiyetler arası eşitsizliklerin azaltılması- ile dengelenmelidir." (Berlin Bildirisi)
2. HEDEFLER
Bologna Süreci hedefleri 10 Eylem Başlığı altında özetlenmiştir. Bütün üyelerle müşterek olarak, başvuran ülkelerin hepsi 2010 yılına kadar Bologna Bildirisi ile tanımlanan, Prag ve Berlin Bildirileri ile ise tamamlanan ortak hedeflere ulaşmak zorundadır. 2005 için konan üç ara hedef Berlin Bildirisi'nde açıklanmıştır.
2.1. Bologna Eylem Başlıkları
Bologna Bildirisi'nde altı eylem başlığı ortaya konmuştur:
1. Kolaylıkla anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir dereceler sisteminin benimsenmesi
2. İki Aşamalı Sistemin Benimsenmesi
3. Kredi Sistemi'nin Oluşturulması
4. Hareketliliğin Teşvik Edilmesi
5. Kalite Güvencesi konusunda Avrupa işbirliğinin Teşvik Edilmesi
6. Yükseköğretimde Avrupa Boyutunun Teşvik Edilmesi
Prag Bildirisi'nde üç eylem başlığı daha eklenmiştir:
7. Yaşam boyu öğrenim
8. Yükseköğretim Kurumları ve Öğrenciler
9. Avrupa Yükseköğretim Alanı'nın (EHEA) Çekiciliği'nin Teşvik Edilmesi
Berlin Bildirisi'nde son eylem başlığı ilave edilmiştir:
10. Doktora çalışmaları ve Avrupa Yükseköğretim Alanı(EHEA) ile Avrupa Araştırma Alanı (ERA) arasındaki sinerji
Bologna Süreci'nin çeşitli eylem başlıkları Bologna İzleme Grubu'nun 2003-2005 Çalışma Programı'nda yansıtılmıştır. Bologna Süreci'nin sosyal boyutu geniş kapsamlı veya çapraz eylem başlığı olarak görülebilir.
3. MUHTEMEL YENİ ÜYELERDEN RAPORLAR
Bologna Süreci'nin bütün üyelerinden Bergen Bakanlar Konferansı'ndan önce ulusal bir rapor yayımlamaları istenmiştir. Aynı zamanda, olası üyelerden de benzer biçimde bir rapor yazmaları talep edilmiştir.
Bakanlar Berlin'de üç ara dönem önceliği tanımlamıştır: kalite güvencesi, iki-aşamalı derece sistemi, derecelerin ve eğitim sürelerinin tanınması. Bu hedeflerin 40 Üye Devlet tarafından hayata geçirilmesi Durum Değerlendirme uygulamasının konusudur. Durum değerlendirmesinin bir parçası olmamasına rağmen, muhtemel üyelerden kendi yükseköğretim sistemlerinde mevcut (veya planlanan) reformların bu hedefleri hangi dereceye kadar gerçekleştirebileceğinin belirtilmesi istenmektedir. Kendine özgü hedefler aşağıda belirtilmiştir:
3.1 Kalite Güvencesi
Kalite güvencesi, en başta kurumların sorumluluğunda olmalıdır.
Ulusal kalite güvencesi sistemi aşağıda belirtilen unsurları içermelidir:
* Süreçte yer alan kurum ve kuruluşların sorumluluklarının tanımlanması
* Program ve kurumların değerlendirilmesi (dahili değerlendirme, harici gözden geçirme, öğrencilerin katılımı, ve sonuçların yayımlanması)
* Akreditasyon, belgelendirme veya karşılaştırılabilir işlemler sistemi-
3.2 İki Aşamalı Derece Sistemi
Yükseköğretim iki temel aşamalı ulusal derece sistemi üzerine kuruludur. İkinci aşamaya geçmek için en az üç yıl süren ilk aşamanın başarılı bir şekilde tamamlanması gerekmektedir. İlk aşama sonrasında elde edilen bilgi,beceri ve yetkinlikler iş piyasasının beklentilerine cevap verecek şekilde istihdam edilebilirliği artırmalıdır. İkinci aşama sonunda ise yüksek lisans ve/veya doktora derecesi elde edilir.
3.3 Derecelerin ve Eğitim Sürelerinin Tanınması
Kolaylıkla anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir dereceler sisteminin benimsenmesi hususunda, üyeler Lizbon Tanıma Anlaşması'nı imzalamaya teşvik edilmiştir. Buna ilaveten, üyeler mezun olan her öğrencinin otomatik ve ücretsiz olarak yaygın Avrupa dillerinden birinde Diploma Eki alması gerektiği konusunda hem fikirdir.
4. Başvuru İşlemleri
Muhtemel üyeler, bir nüshası BFUG Başkanlığı'na olmak üzere, başvurularını bir sonraki Bakanlar Konferansı'na ev sahipliği yapacak olan ülkenin Yükseköğretimden sorumlu Bakanı'na göndermelidir. Yükseköğretimden sorumlu Bakan tarafından imzalanacak başvurularında ülkeler Bologna Süreci ilke ve hedeflerini kendi yükseköğretim sistemlerinde uygulayacaklarını bildirmelidir. Başvuru, Bologna Süreci ışığında ülkelerin mevcut yükseköğretim politikaları ve Sürecin hedeflerinin gerçekleştirilmesi için yapılması gereken reformlar hakkında bir rapor ile tamamlanmalıdır. İlgili şablon bahsi geçen rapor çerçevesinde konu başlıkları ve temel soruları tanımlamaktadır.
Bir başvuru teslim alındığında, BFUG Başkanlığı ve Sekreteryası tarafından öngörülen işlemlerin yerine getirildiği doğrulanacaktır. Başvurunun alındığına dair teyit belgesi başvuran ülkeye yollanacaktır. Aynı zamanda, BFUG başvuru hakkında bilgilendirilecektir. Başvuran ülke sonrasında Bologna Süreci ile ilgili seminerlere ve diğer etkinliklere davet edilecektir.
1. Kolay anlaşılır ve birbirleriyle karşılaştırılabilir yükseköğretim diploma ve/veya dereceleri oluşturmak (bu amaç doğrultusunda Diploma Eki uygulamasının geliştirilmesi),
2. Yükseköğretimde Lisans ve Yüksek Lisans olmak üzere iki aşamalı derece sistemine geçmek,
3. Avrupa Kredi Transfer Sistemini (European Credit Transfer System, ECTS) uygulamak,
4. Öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin hareketliliğini sağlamak ve yaygınlaştırmak,
5. Yükseköğretimde kalite güvencesi sistemleri ağını oluşturmak ve yaygınlaştırmak,
6. Yükseköğretimde Avrupa boyutunu geliştirmek,
7. Yaşam boyu öğrenimi teşvik etmek,
8. Öğrencilerin ve yükseköğretim kurumlarının sürece aktif katılımını sağlamak,
9. Avrupa Yükseköğretim Alanı'nın cazip hale getirmek,
10. "Avrupa Araştırma Alanı (European Research Area, ERA) ile Avrupa Yükseköğretim Alanı (European Higher Education Area, EHEA) arasında bir sinerji kurmak ve Doktora çalışmaları.